Lęk separacyjny

[miś wesołek]

(...)dziecko które doznawało troskliwej opieki, przejawiało poczucie bezpieczeństwa
i było ufne wobec ludzi; dziecko, nad którym opieka pozostawiała wiele do życzenia
było zalęknione i nieufne, a także mniej aktywne. Oddzielenie dziecka
od matki powodowało silne negatywne emocje u dziecka opisane później przez
Bowlby’ego jako wzorzec reakcji na separację, zawierający fazy protestu,
rozpaczy i odłączenia. Obserwując reakcje niemowląt i małych dzieci na
oddzielenie od matki lub opiekunki oraz posługując się danymi porównawczymi
(obserwacje małpy z rzędu naczelnych), wyróżnił trzy fazy reakcji lękowej.
Pierwszą jest reakcja protestu – dziecko płacze, nie daje się uspokoić przez
osobę obcą i poszukuje osoby bliskiej, od której zostało oddzielone. Druga faza,
to reakcja rozpaczy – dziecko uspokaja się, staje się smutne, bierne i apatyczne.
Trzecia faza – odłączenia lub izolacji – jest unikalna dla człowieka; dziecko
stroni od ludzi, a kiedy matka się pojawia, dziecko ją ignoruje i unika jej; nie
wykazuje również reakcji protestu w przypadku ponownego zniknięcia matki.
Pełne doświadczenie lęku separacyjnego, przebycie wszystkich etapów, wydaje
się zostawiać trwałe ślady w psychice dziecka5; wprawdzie nawiązuje ono kontakty
społeczne, jednak bez pełnego zaangażowania emocjonalnego; są one jakby
powierzchowne i pozbawione ciepła (Bowlby, 1980).
Wychodząc z założeń koncepcji biologicznych – psychobiologia – Bowlby
(2007) przyjmował istnienie tak zwanych systemów behawioralnych, które
mają podłoże instynktowe i służą przetrwaniu. Kształtują się one w kontakcie
ze środowiskiem na bazie instynktowych wzorców reagowania, wśród których
zasadnicze znaczenie ma przywiązanie do osoby sprawującej opiekę – stąd
teoria przywiązania.

Piotr K. Oleś - Wprowadzenie do psychologii osobowości