Zaburzenia osobowości typu borderline, a zespół uzależnienia

[miś wesołek]

Zaburzenia osobowości typu borderline, a zespół uzależnienia od alkoholu

Marta Ciulkin-Kosiorek
Rok: 2000
Czasopismo: Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia
Numer: 3

Coraz częściej mamy do czynienia z podwójną diagnozą. Rzadko zdarza się tak, że
trafia do nas pacjent tylko z samym zespołem uzależnienia od alkoholu.

Zaburzenia osobowości typu borderline (zotb) (F60.31) (synonimy: osobowość "z
pogranicza" at the border; osobowość graniczna borderline personality;
Borderline Personality Disorder, BPD) są dość trudne do zdefiniowania. Trudno je
odróżnić od nerwicy, zaburzeń nastroju, psychoz, zaburzeń organicznych, czy
innych zaburzeń osobowości.

Ekspert w dziedzinie zaburzeń osobowości dr Leland Heller twierdzi, że właściwym
określeniem dla ZOTB powinna być dyslimbia, podkreślająca medyczny charakter
choroby uwarunkowany dysfunkcją układu limbicznego, a nie wynikający z
balansowania "na granicy" (at the border) zaburzeń osobowości pacjenta między
psychozą a rzeczywistością [1]. Zotb potrzebuje tak czy inaczej nowej nazwy ze
względu na bardziej humanitarne podejście do pacjenta w toku terapii i w
kontakcie jego z otoczeniem.

Zotb występuje u około 2% całej populacji, częściej u młodych kobiet rasy białej
(75%) [1,2,3]. Często współistnieje z innymi zaburzeniami afektywnymi w rodzinie
[1,4,5].

Ryzyko zotb wzrasta w przypadku obciążeń rodzinnych alkoholizmem, uzależnieniem
lekowym [5,6,7,8].

(Kryteria diagnostyczne osobowości typu borderline przedstawia Tabela 1.)

W etiologii zotb wyróżnia się [3,9,10]: 1. Uszkodzenia organiczne mózgu
spowodowane np. urazem okołoporodowym, zapaleniem mózgu, urazem głowy. 2.
Fizyczne lub seksualne maltretowanie, porzucenie lub nadopiekuńczość.

PSYCHODYNAMICZNE OKREŚLENIE ZOTB
Cechy rozszczepienia zwykle przemijające. Pacjenci czują niepohamowany gniew na
kogoś, jednocześnie nastawieni są do ludzi przychylnie, nawet ambiwalentnie. W
personelu pacjent budzi dwa rodzaje postaw: jedni go lubią, inni nienawidzą.

Pacjenci z zotb odznaczają się niestabilnością w stosunkach międzyludzkich.
Idealizują swoich terapeutów, włączają ich w rozmaite interakcje w celu
pokonania własnej ambiwalencji. Nieświadomie próbują wywołać u terapeuty takie
uczucia, jakich sami doświadczają (projekcyjna identyfikacja).

Mogą też idealizować swoich potencjalnych opiekunów i partnerów życiowych. Chcą
z nimi spędzać dużo czasu, dzielić się bardzo intymnymi zwierzeniami we wczesnym
okresie znajomości. Mogą szybko zmieniać nastawienie do bliskich osób; z miłości
przechodzą do nienawiści; gwałtownie zmieniają poglądy na temat bliskich.

Mają trudności w przezwyciężeniu konfliktów wewnętrznych zmieniają plany
życiowe, kryteria własnej wartości, opinie, relacje z innymi ludźmi. W stosunku
do siebie przybierają wrogą postawę czują wstręt, nienawiść do siebie, brak im
jest punktów oparcia w sobie. Występują u nich zachowania autodestrukcyjne:
samookaleczenia (podcinanie żył, przypalanie ciała), myśli, plany i próby
samobójcze (81%). Te destrukcyjne zachowania wobec samego siebie są zwykle
poprzedzone i powodowane zagrożeniem separacją, a pacjenci z zotb odczuwają
silny lęk przed porzuceniem. Oczekują od innych np. od terapeutów, bliskich,
zwrócenia na siebie większej uwagi. Samookaleczenia zdarzają się podczas rozstań
i często przynoszą pacjentom ulgę przez to, że "mogę coś poczuć" lub wyrazić
swoją postawę "bycia złym". Uogólniona dysfunkcja ego prowadzi do zaburzeń
tożsamości, które rozpoznaje się przed ukończeniem 40. roku życia.

LECZENIE ZOTB
Psychoterapia i leczenie farmakologiczne: leki przeciwdepresyjne, lit,
niewielkie dawki neuroleptyków, karbamazepina.

Rokowanie

Zróżnicowane, z biegiem lat możliwa jest poprawa. Na zotb mogą jednakże nakładać
się: samobójstwo, samouszkodzenia, zaburzenia pod postacią somatyczną, przelotne
psychozy reaktywne, psychozy atypowe, czy nadużywanie środków psychoaktywnych i
zespół uzależnienia od alkoholu (kryterium 2 zotb). Wydaje się, że cechy zotb
ułatwiają rozpoznawanie psychologicznych mechanizmów uzależnienia od alkoholu.

Postępowanie z pacjentem z podwójną diagnozą: zotb i zespół uzależnienia od
alkoholu uzależnienia od alkoholu

Wskazana jest psychoterapia, koniecznie w warunkach szpitalnych. Pacjent
powinien mieć jednego terapeutę. Ściśle określone zasady kontraktu
terapeutycznego. Zdrowienie pacjenta polega na tym, że terapeuta funkcjonuje dla
pacjenta jako ego. Ego pacjenta o rozlanych granicach jest źródłem choroby, stąd
rolą terapeuty jest jasne określenie granic, zaś wskazaniem dla pacjenta jest
nieprzekraczanie tych granic. Osobnym problemem u pacjentów z zotb jest lęk
przed odrzuceniem, stąd przy rozwiązaniu kontraktu należy przygotować pacjenta
do rozstania. Zatem przed wypisaniem ze szpitala wskazane jest zwiększenie
częstości kontaktów indywidualnych w celu przygotowania pacjenta do rozstania,
zanim pacjent nas ubiegnie i sam na własne żądanie wypisze się "zanim mnie
odrzucisz, ja cię ubiegnę, odejdę sam". Należy poinformować pacjenta na początku
hospitalizacji, że będzie miał trudności z rozstaniem się z terapeutą.

W leczeniu uzależnienia coraz częściej występują podwójne diagnozy. Należy
zwrócić szczególną uwagę na dokładne zbadanie pacjenta w celu postawienia
właściwego rozpoznania, a następnie zastosowania odpowiedniego postępowania
terapeutycznego. Być może wśród osób uzależnionych od alkoholu tak często
spotykamy pacjentów z zotb, ponieważ ich częste frustracje i powstałe w ich
wyniku napięcia sprzyjają sięganiu po alkohol w celu redukcji tego napięcia.